Η ηθική της κολοκυθιάς...
__Μόνιμο ελάττωμα των Ελλήνων η προσπάθεια απόσεισης κάθε πιθανής ευθύνης μας και η μεταβίβασή της σε κάποιον άλλον.
__Επίσης η θεωρία του συμβιβασμού:
__Πόσο βλαβερή αυτή η νοοτροπία, που δυστυχώς οφείλουμε να ομολογήσουμε πως μεταβιβάζεται από τους γονείς στα παιδιά... διαιωνίζοντας το «ελληνικό πρόβλημα».
=
Η ηθική της κολοκυθιάς και η προτεσταντική ηθική
Η έμπνευση για τον τίτλο και η αφορμή για την συγγραφή του σύντομου σημειώματός μας είναι ένα άρθρο που διάβασα πρόσφατα γραμμένο από τον κ. Γιώργο Μαυρωτά. Ο τίτλος του είναι «Η χώρα της κολοκυθιάς»1 και το θέμα του η απουσία της έννοια της ατομικής ευθύνης στην πατρίδα μας.
«Καλά, γιατί γράφεις εμένα; Τον άλλο δεν το είδες που πέρασε με 150 km/h;» λέει ο κ. Γιώργος στον αστυνόμο που τον σταμάτησε για όριο ταχύτητας.
«Το δικό μου κλείσιμο στο μπαλκονάκι σας πείραξε; Του διπλανού τους παράνομους ορόφους δεν τους βλέπετε;» λέει ο κ. Κώστας στον υπάλληλο της πολεοδομίας.
«Και γιατί να γίνει εδώ το εργοστάσιο απορριμμάτων; Να γίνει αλλού…» λέει ο Δήμαρχος Άνω Πλαγιάς.
«Και γιατί να γίνει εδώ το στρατόπεδο προσωρινής κράτησης μεταναστών; Να γίνει αλλού…» λέει πάλι ο Δήμαρχος Κάτω Πλαγιάς.
«Καλά εμένα κυνηγάτε που δεν έκοψα μία απόδειξη κι αφήνετε τους απατεώνες τους πολιτικούς με τις μίζες και τις offshore;» λέει ο καταστηματάρχης του κοσμικού νησιού.
Η καθημερινότητά μας έχει γίνει μια συνεχής κολοκυθιά. Γιατί εμένα κι όχι τον άλλον. Αποτινάζουμε το δικό μας μερίδιο ευθύνης επικαλούμενοι το αντίστοιχο του διπλανού. Ο κάθε Έλληνας (ή και ομάδα Ελλήνων) θεωρεί ότι είναι στόχος και ότι όλοι οι υπόλοιποι του χρωστάνε. Ξέχωρα από τα οικονομικά μας προβλήματα έχουμε κι ένα πρόβλημα ατομικής ευθύνης. Ή μήπως μία από τις βασικές αιτίες των τωρινών οικονομικών μας προβλημάτων είναι και αυτό;
Η βασική πρόταση του Max Weber στο κλασσικό και πολυμνημονευμένο έργο του «Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού» είναι ότι η οικονομία δεν διαμορφώνεται μόνο από παράγοντες όπως οι πρώτες ύλες ή οι μέθοδοι παραγωγής. Η οικονομία έχει μία διάσταση που αφορά στις ιδεολογικές στάσεις μιας κοινωνίας. Όταν αναλύουμε την οικονομική κατάσταση μιας χώρας πρέπει λοιπόν να εξετάζουμε και τις αντιλήψεις και νοοτροπίες της. Μέσα λοιπόν στο πλαίσιο αυτό ο κ.Μαυρωτάς προτείνει ότι μία συνιστώσα της κρίσης στην οποία βρισκόμαστε είναι η απουσία ή το έλλειμμα της κοινωνίας μας στην αίσθηση της ατομικής ευθύνης. Θεωρώντας αυτή την ανάλυση πέρα για πέρα αληθινή και αυταπόδεικτη, προχωρώ ένα βήμα παραπέρα αναζητώντας τις αιτίες αυτής της συνθήκης. Η αναζήτηση της μήτρας διαφόρων ιδεών είναι παράτολμο εγχείρημα και κρύβει μέσα του πολλές παγίδες, υπεραπλουστεύσεις και γενικεύσεις. Με αίσθηση λοιπόν εξ αρχής αυτών των κινδύνων θα τολμήσω να προτείνω μια εξήγηση. Πιστεύω ότι η ηθική της κολοκυθιάς που χαρακτηρίζει την νοοτροπία μας συνδέεται ή τουλάχιστον συγγενεύει με την βασική αντίληψη σχετικά με την πτώση του ανθρώπου, με το προπατορικό αμάρτημα, που χαρακτηρίζει την ορθόδοξη θεολογία, ιδιαίτερα την εκδοχή της στην πατρίδα μας στις τελευταίες δεκαετίες. Ο άνθρωπος λοιπόν στην Εδέμ δεν παραβαίνει κάποια εντολή με τρόπο ώστε να είναι ένοχος και υπόλογος και κατά συνέπεια υπεύθυνος. Φέρεται ανώριμα και παρασέρνεται από την παγίδα που του στήνει ο διάβολος. Είναι δηλαδή ένα αθώο θύμα που αξίζει της συμπόνιας του Θεού και όχι της τιμωρίας Του. Ο σταυρός του Χριστού, μέσα στο πλαίσιο αυτό, είναι η περίτρανη απόδειξη ότι ο Θεός δεν θεωρεί τον άνθρωπο ένοχο. Ο σταυρός είναι ο τρόπος που ο φιλεύσπλαχνος Θεός έρχεται να πάρει από τον άνθρωπο την φυσική συνέπεια της αμαρτίας, τον θάνατο. Ο σταυρός μας δικαιώνει επειδή αποκαθιστά μια αδικία που έγινε εις βάρος μας: την θνητότητα. Μέσα σε αυτό το σχήμα δεν χωρούν έννοιες όπως ενοχή, φταίξιμο, λογοδοσία, τιμωρία, ευθύνη. Ταυτόχρονα όμως δεν μπορούν να ανθίσουν σε όλη τους την ομορφιά και έννοιες όπως χάρη, συγχώρηση, άφεση, θυσία εξιλέωσης. Όμως το θέμα μας δεν είναι τώρα η θεολογία αλλά η πολιτειακή συμπεριφορά. Δεν θα μπούμε λοιπόν στη συζήτηση του κατά πόσο μια τέτοια θεώρηση μπορεί να σταθεί με βάση την μαρτύρια της Αγίας Γραφής. Θα πιάσουμε το θέμα αλλιώς. Αναρωτιέμαι λοιπόν αν θα μπορούσαμε με βάση την παραπάνω ανάλυση να υποστηρίξουμε ότι το θεολογικό περιβάλλον της Ελλάδας (αλλά και των υπολοίπων ορθοδόξων χωρών) δεν ευνοεί την καλλιέργεια της ατομικής ευθύνης, συστατικού τόσο απαραίτητου για την οικοδόμηση κοινωνιών και οικονομιών. Δεν τολμώ να δώσω μία απόλυτη απάντηση καθώς όπως ήδη είπα η διαδρομή των ιδεών είναι φαινόμενο σύνθετο. Βλέποντας όμως από την άλλη πλευρά κοινωνίες του ευρωπαϊκού βορρά όπου ευδοκιμεί η κουλτούρα της ατομικής ευθύνης αναρωτιέμαι αν αυτό οφείλεται (και) στο προτεσταντικό κλίμα τους. Δηλαδή σε μία θεολογική θεώρηση του ανθρώπου που τον βλέπει ως υπεύθυνο πρόσωπο ενώπιον του Θεού και όχι ως άγουρο έφηβο που πάντα έχει το ακαταλόγιστο2. Κλείνω λοιπόν λέγοντας ότι πριν ρίξουμε όλα τα δεινά μας στον προτεσταντισμό της Μέρκελ αξίζει με νηφαλιότητα να δούμε ότι τα πράγματα μερικές φορές είναι πολύ πιο σύνθετα. Ίσως είναι καιρός να αφήσουμε την κολοκυθιά και να κάνουμε μια βαθιά αυτοκριτική.
______________
1http://www.protagon.gr/?i=protagon.el.8emata&id=17739
2Αξίζει εδώ να σκεφτούμε και το πώς η κουλτούρα της διαπαιδαγώγησης των παιδιών μας σχετίζεται με αυτές τις θεολογικές έννοιες που αναφέραμε…
=
__Δεν φταίω εγώ αλλά εσύ...
__Δεν έκανα εγώ το χειρότερο αλλά εσύ...
__Δεν ταιριάζει σ' εμένα η τιμωρία αλλά σ' εσένα...
__Επίσης η θεωρία του συμβιβασμού:
__Αφού εγώ έκανα αυτό κι εσύ έκανες το άλλο, ας συμβιβαστούμε για να είμαστε όλοι ΑΘΩΟΙ...
__Πόσο βλαβερή αυτή η νοοτροπία, που δυστυχώς οφείλουμε να ομολογήσουμε πως μεταβιβάζεται από τους γονείς στα παιδιά... διαιωνίζοντας το «ελληνικό πρόβλημα».
__
